زندگی در دنیای امروز پر از استرس و اضطراب است حتما برایتان پیش آمده که در یک شرایط استرس زای شدید، ناگهان دچار تپش قلب، دلپیچه یا تعریق بشوید. این علامت ها تصادفی نیستند؛ بلکه پاسخهای بیولوژیکی و برنامهریزی شده بدن شما به استرس است. این باور که استرس صرفا یک مشکل ذهنی است، یک تصور کاملا غلط است. حال بیاید باهم بررسی کنیم که، استرس و اضطراب با بدن چه میکند، .بدن و ذهن ما یک سیستم واحد و بهم پیوسته است. هنگامی که ذهن تحت فشار قرار میگیرد، بدن به صورت فیزیکی واکنش نشان میدهد و این واکنشها اگر مزمن شوند، میتوانند سیستمهای حیاتی بدن را تضعیف کرده و منجر به بیماریهای جدی شوند.
واکنش سریع بدن به استرس
وقتی احساس خطر یا فشار میکنید (خواه این خطر یک شیر درنده باشد یا یک ضربالاجل کاری)، بدن شما فورا یک سیستم دفاعی باستانی را فعال میکند که به آن “جنگ یا گریز” (Fight or Flight) میگویند. این واکنش توسط سیستم عصبی سمپاتیک کنترل میشود.
ترشح آدرنالین و نور اپی نفرین
در ثانیههای اولیه، غدد فوق کلیوی شروع به ترشح حجم عظیمی از هورمونها میکنند:
- آدرنالین (اپی نفرین): ضربان قلب شما را به سرعت افزایش می دهد، تنفس شما را سطحی و سریع می کند و فشار خون را بالا می برد. هدف این است که خون غنی از اکسیژن فورا به عضلات حیاتی برسد.
- نور اپی نفرین: این هورمون باعث می شود خون از پوست و اندامهای داخلی به سمت عضلات اسکلتی هدایت شود. به همین دلیل است که در زمان اضطراب ناگهانی، احساس سردی یا رنگ پریدگی میکنید.
این پاسخ برای موقعیتهای حاد طراحی شده است، اما متأسفانه، مغز ما نمی تواند بین خطر فیزیکی واقعی و یک نگرانی مالی یا یک ایمیل عصبانی تفاوت قائل شود.

استرس مزمن و هورمون کورتیزول
اگر واکنش “جنگ یا گریز” به صورت مداوم یا روزانه فعال شود، وارد فاز استرس مزمن میشویم. در این مرحله، سیستم دیگری به نام محور HPA (هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال) وارد عمل میشود و شروع به ترشح هورمون اصلی استرس یعنی کورتیزول میکند.
استرس و هورمون کورتیزول
کورتیزول یک هورمون قدرتمند است که برای حفظ عملکرد بدن در طول دورههای طولانی تهدید طراحی شده است:
- تغییر متابولیسم: کورتیزول باعث افزایش قند خون میشود تا انرژی بیشتری برای مقابله با تهدید فراهم شود.
- مهار التهاب موقت: در ابتدا التهاب را مهار میکند، اما در درازمدت خود باعث ایجاد التهاب مزمن می شود.
- ذخیره چربی: کورتیزول مزمن اغلب باعث میشود که بدن چربی را به خصوص در ناحیه شکم ذخیره کند.
سطح بالای مداوم کورتیزول، ریشه بسیاری از عوارض جسمی استرس مزمن است و مانند یک سم، به مرور زمان بافتها و اندام ها را فرسوده میکند.
تاثیر استرس بر سیستمهای حیاتی بدن (علائم فیزیکی اضطراب بالا)
وقتی بدن در حالت آماده باش مداوم قرار دارد، انرژی لازم برای عملکردهای طبیعی خود را از دست میدهد. این امر بر تک تک سیستمهای فیزیولوژیک تأثیر میگذارد.
سیستم قلب و عروق
تاثیر استرس بر قلب و عروق یکی از جدیترین اثرات استرس مزمن است: افزایش مداوم ضربان قلب و انقباض رگهای خونی (ناشی از آدرنالین)، میتواند منجر به فشار خون مزمن (Hypertension) شود. همچنین، کورتیزول بالا باعث ایجاد التهاب در دیوارههای عروق میشود که خطر تشکیل پلاکها، تصلب شرایین، و نهایتاً سکته قلبی و مغزی را افزایش میدهد.
سیستم گوارش
سیستم عصبی مرکزی و دستگاه گوارش ارتباط تنگاتنگی دارند (محور مغز-روده). استرس میتواند حرکات روده را کند کند (یبوست) یا سرعت دهد (اسهال)، که منجر به سندرم روده تحریک پذیر (IBS) میشود. همچنین، تولید اسید معده در زمان استرس افزایش مییابد که به نوبه خود میتواند باعث سوزش سر دل (رفلاکس) و خطر زخم معده شود. رابطه استرس و مشکلات گوارشی امری اثبات شده است.
سیستم ایمنی
یکی از اولین سیستمهایی که تحت تأثیر قرار میگیرد، سیستم دفاعی بدن است. با گذشت زمان، سطح بالای کورتیزول، سلولهای کلیدی سیستم ایمنی را سرکوب میکند. این بدان معناست که بدن در مبارزه با عوامل بیماریزا ضعیفتر میشود.

افزایش بیماریها:
این وضعیت باعث میشود فرد بیشتر مستعد ابتلا به عفونتها (سرماخوردگی مکرر) شود و همچنین روند بهبود زخمها طولانیتر میشود. این همان استرس و تضعیف سیستم ایمنی است.
تاثیر استرس بر ساختار اسکلتی و عصبی (دردها و خستگی)
استرس و اضطراب با بدن چه میکند در زمینه دردهای فیزیکی؟ پاسخ واضح است: تنش عضلانی و خستگی پایدار.
دردهای مزمن و میگرن
آمادگی دائمی برای فرار یا مبارزه، باعث میشود عضلات بدن، به خصوص در ناحیه گردن، شانهها و کمر، در حالت انقباض دائمی باقی بمانند. این تنش عضلانی علت اصلی سردردهای تنشی و در برخی موارد تشدید میگرن است. این دردها جزو رایجترین علائم فیزیکی اضطراب بالا هستند.
خستگی مفرط و مه مغزی
فعالیت مداوم هورمونهای استرس، انرژی بدن را تخلیه میکند. این امر منجر به احساس خستگی مفرط (Fatigue) میشود که با خوابیدن هم از بین نمیرود. علاوه بر این، کورتیزول میتواند بر بخشهایی از مغز که مسئول حافظه و تمرکز هستند تأثیر بگذارد، که نتیجه آن چیزی است که به “مه مغزی” (Brain Fog) معروف است.
سایر علائم پنهان استرس و اضطراب
استرس میتواند به طرق مختلف و گاهی غیرمنتظره در زندگی روزمره شما ظاهر شود:
- سلامت پوست: استرس باعث فعال شدن سلول های التهابی پوست میشود و میتواند بیماری های پوستی مانند اگزما، پسوریازیس و آکنه را تشدید کند.
- وزن و متابولیسم: تغییر در سطوح کورتیزول و تأثیر آن بر هورمونهای اشتها (مانند گرلین و لپتین)، میتواند منجر به پرخوری عصبی و افزایش وزن، به ویژه ذخیره چربی مرکزی (شکمی) شود.
- سلامت باروری: در زنان، استرس شدید میتواند چرخه قاعدگی را مختل کند. در مردان و زنان، سطح بالای استرس بر روی میل جنسی تأثیر منفی میگذارد.
مدیریت و درمان استرس
خبر خوب این است که بدن ما انعطاف پذیر است و با تغییرات مثبت، میتوان اثرات مخرب استرس مزمن را معکوس کرد. هدف اصلی درمان عوارض استرس بر بدن، آموزش دوباره سیستم عصبی برای فعال کردن حالت “استراحت و هضم” (Relax and Digest) است.
درمان با هیپنوتیزم
درمان استرس و اضطراب با دکتر هیپنوتیزم یکی از روشهای علمی و موثر رواندرمانی است که در سالهای اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده است. هیپنوتیزم درمانی یا هیپنوتراپی به فرد کمک میکند تا ذهن و بدن خود را به آرامش عمیقتری برساند و واکنشهای ناخودآگاه استرسزا را کنترل کند. این روش برخلاف تصور عمومی، نوعی خواب مصنوعی نیست بلکه حالتی از تمرکز بالا و آرامش ذهنی است که در آن فرد همچنان آگاه است اما ذهن ناخودآگاهش پذیرای تغییر میشود.
ورزش منظم: دریچه تخلیه استرس
فعالیت بدنی، بهترین راه برای استفاده از آدرنالین و نور اپی نفرین اضافی است که بدن تولید کرده است. ورزشهای هوازی منظم به عنوان یک “تخلیه کننده شیمیایی” عمل میکنند و به مرور زمان، واکنشهای فیزیولوژیک بدن به استرس را کاهش میدهند.
مدیتیشن و تنفس عمیق
تمرینهای ذهن آگاهی و تنفس عمیق شکمی (دیافراگمی)، ابزارهای قدرتمندی برای فعال سازی سیستم عصبی پاراسمپاتیک (حالت آرامش) هستند. تمرینهای منظم تنفسی به طور مستقیم به مغز پیام میفرستند که “تهدید برطرف شده است.”
خواب و تغذیه
خواب کافی و با کیفیت (۷ تا ۹ ساعت) برای بازسازی بدن و تنظیم دوباره محور HPA ضروری است. یک رژیم غذایی غنی از آنتیاکسیدانها، پروبیوتیکها و اسیدهای چرب امگا ۳ نیز به مبارزه با التهاب مزمن ناشی از استرس کمک میکند.
چه زمانی کمک حرفهای بگیرید؟
اگر علائم فیزیکی اضطراب بالا شما را آزار میدهد یا با زندگی روزمره تداخل دارد، حتما به پزشک مراجعه کنید. پزشکان میتوانند با معاینات پزشکی (برای رد کردن علل دیگر) و ارجاع به روانشناس یا روانپزشک (برای درمان شناختی رفتاری یا CBT)، شما را در مسیر درمان عوارض استرس بر بدن هدایت کنند. در پایان، درک کنید که علائم فیزیکی شما واقعی هستند و نشانه مهمی از تحت فشار بودن سیستم شماست. با مدیریت ذهن، میتوانید بدن خود را شفا دهید و تعادل را به سلامت کلی خود بازگردانید.