با وجود اینکه در دو مشکل سایکوز و اسکیزوفرنی در دسته اختلالات روانی جای می گیرند، اما تفاوت های مهمی این دو بیماری را به طور کامل از هم جدا نموده است. در برخی متون این دو واژه به جای یکدیگر مورد استفاده قرار می گیرند، اما در حقیقت این دو مشکل، به هیچ وجه یکسان نیستند. سایکوز نوعی مشکل بالینی است که به «قطع ارتباط با واقعیت» اشاره داشته و علائم آن شامل توهم، هذیان و بی قراری می شود. سایکوز ممکن است بنا به دلایلی مانند مصرف مواد، کم خوابی شدید و یا ابتلا به بیماری هایی مثل اسکیزوفرنی رخ دهد.
اسکیزوفرنی یک اختلال جدی روانی است که می تواند سبب سایکوز یا روان گسیختگی شود. بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری، سایکوز را تجربه می کنند؛ اما لزوماً تمامی افراد دچار سایکوز، اسکیزوفرنی ندارند.
سایکوز چیست؟
همانگونه که پیش از این گفته شد، سایکوز یا روان گسیختگی وضعیتی است که در آن، فرد ارتباط خود با واقعیت را از دست می دهد. در علم پزشکی، هر زمانی که فرد در این حالت قرار دارد «اپیزود روان پریشی» یا «حمله سایکوز» نامیده می شود. سایکوز به صورت مستقل یک بیماری محسوب نمی شود و صرفاً علائم احتمالی چند مشکل یا اختلال روانی می باشد.
با وجود اینکه سایکوز یکی از علائم اصلی اسکیزوفرنی است، اما بیشتر افرادی که سایکوز را تجربه می کنند، اسکیزوفرنی ندارند! بر اساس مطالعات صورت گرفته، ۳% از تمامی جوانان در طول زندگی خود حداقل یک اپیزود سایکوز خواهند داشت!
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به سایکوز قرار دارند؟
هر کسی ممکن است دچار سایکوز شود؛ اما احتمال سایکوز در افراد زیر بسیار بیشتر از سایرین می باشد:
- افراد مبتلا به مشکلات روانی مثل اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی یا روان پریشی
- آسیب شدید به مغز
- بیماری های نورولوژیک مانند صرع
- اختلالات مخرب عصب مانند آلزایمر یا پارکینسون
- سایر مشکلات سلامتی مثل عفونت HIV، تومور مغزی یا سکته مغزی
علاوه بر تمامی این موارد، برخی از افراد ممکن است اپیزود موقتی یا مستقل سایکوز را تجربه کنند.
سایکوز موقتی چیست؟
در برخی موارد، سایکوز ممکن است برای مدت کوتاهی ظاهر شده و سپس از بین برود. عواملی مانند کم خوابی شدید، اتفاق های تلخ، فشار روحی شدید، مصرف برخی دارو یا مواد محرک و مخدر فرد را بیش از هر چیز در معرض بروز علائم سایکوز قرار می دهد. این مشکل معمولاً با رفع استرس، بهبود شرایط جسمی و روانی و قطع مصرف دارو یا مواد مخدر رفع می گردد. آمارها نشان می دهند که حدود ۲۵% افراد، تنها یک بار سایکوز را تجربه می کنند. با این وجود، احتمال ابتلا به سایکوزهای پیاپی در افراد مبتلا به برخی اختلالات به شدت بالا می باشد.
اسکیزوفرنی چیست؟
اسکیزوفرنی نوعی اختلال مزمن روانی است که افکار، احساسات و رفتار فرد را مستقیماً تحت تأثیر قرار می دهد. برآوردهای پزشکی حاکی از این است که از هر ۳۰۰ نفر، یک نفر با این مشکل دست و پنجه نرم می کند. علائم سایکوز می تواند تنها بخشی از زندگی افراد مبتلا به اسکیزوفرنی را شامل شود! از جمله سایر علائم این بیماری می توان به علائم شناختی (مثل مشکل در پردازش اطلاعات)، کاهش انگیزه و دشواری انجام فعالیت های روزانه اشاره نمود.
مراحل اسکیزوفرنی
پیشرفت اسکیزوفرنی در سه مرحله رخ داده و مدت زمان هر مرحله در افراد مختلف، متفاوت است. اما مراحل این بیماری تقریباً در تمامی افراد از یک ترتیب خاص تبعیت کرده و در طول زندگی فرد تکرار می شوند:
مرحله مقدماتی
مدت زمان این مرحله از چند هفته تا چند ماه متغیر بوده و علائم کاملاً تدریجی می باشد. کاهش علاقه به فعالیت ها، کناره گیری از جمع یا تمرکز دشوار از جمله علائمی است که در این مرحله بروز می یابد. در برخی موارد، فرد ممکن است با شدت زیاد، بر یک ایده یا موضوع خاص متمرکز شود.
مرحله فعال
این مرحله همان فاز حاد بیماری است که علائم سایکوز در آن آشکار می شود. علائم این مرحله -در برخی موارد- پس از مرحله مقدماتی و به شکل تدریجی بروز یافته و در برخی موارد دیگر، کاملاً ناگهانی رخ می دهد.
مرحله باقی مانده
در این مرحله، شدت علائم کاهش یافته، اما فرد همچنان گوشه گیر و بی تمرکز است…
شدت و تداوم بیماری
متأسفانه بیماری اسکیزوفرنی تا پایان عمر همراه فرد است و درمان و حمایت تنها راهی برای کاهش علائم می باشد.
آیا ممکن است فرد مبتلا به اسکیزوفرنی دچار سایکوز نشود؟
سایکوز یکی از نشانه های کلیدی اسکیزوفرنی است. بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری روانی (DSM-5)، برای تشخیص قطعی اسکیزوفرنی حداقل باید بیمار دو مورد از پنج معیار تشخیصی را داشته باشد که چهار مورد آن شامل علائم سایکوز است: یعنی هذیان، توهم، گفتار نامهفوم و رفتار آشفته!
تفاوت های کلیدی میان اسکیزوفرنی و سایکوز
سایکوز
- علائم یک اختلال روانی مثل اسکیزوفرنی یا بیماری های دیگری مثل آسیب دیدگی شدید مغزی می باشد.
- به تجربه ای اشاره دارد که در آن، فرد برای مدتی از واقعیت دور می شود.
اسکیزوفرنی
- نوعی اختلال روانی مزمن، که سایکوز یکی از علائم آن می باشد.
- فرد مبتلا به اسکیزوفرنی، علاوه بر سایکوز، علائمی مانند کناره گیری اجتماعی و مشکلات تمرکز را نیز تجربه می کند.
علائم سایکوز
سایکوز به خودی خود یک بیماری نبوده و جزء علائم بیماری هایی مثل اسکیزوفرنی می باشد. این مشکل همراه با مجموعه ای از علائم دیگر، به صورت تدریجی بروز می یابد.
سایر علائم مرتبط با سایکوز عبارتند از:
- بی قراری: حرکات بدنی یا فعالیت کلامی بیش از حد که می تواند همراه با پریشانی عاطفی، بی قراری ذهنی یا راه رفتن پی در پی باشد.
- هذیان: باورهای نادرستی که واقعیت نداشته و حتی با وجود ارائه شواهد مخالف، تغییر نمی کنند. برای مثال، باور به این که یک فرد مشهوری که هرگز ندیده است، عاشق آن ها است.
- افکار یا رفتار آشفته: گفتار، نوشتار یا افکاری به هم ریخته یا دشوار برای درک که می توانند بر توانایی برقراری ارتباط مؤثر و سازمان دهی افکار بیمار تأثیر بگذارند.
- توهم: احساساتی که وجود خارجی ندارند، مانند شنیدن صدا، دیدن تصاویر، استشمام بوها، چشیدن مزه ها یا احساس لمس، که برای فرد کاملاً واقعی به نظر می رسند اما در دنیای بیرون وجود ندارند!
علائم اسکیزوفرنی
شناخت علائم اسکیزوفرنی، برای تشخیص این بیماری از اهمیت بالایی برخوردار است. فرد مبتلا به این بیماری ممکن است ترکیبی از موارد زیر را تجربه کند:
- هذیان
- توهم
- گفتار بی معنی و آشفته
- رفتار آشفته یا کاتاتونیک (مانند بی قراری، بی حرکتی طولانی مدت یا حرکات نامنظم)
- علائم منفی (مانند کاهش چشمگیر بروز هیجان و نبود انگیزه)
نمونه هایی از علائم سایکوز در مبتلایان به اسکیزوفرنی:
- پارانویا (بدبینی شدید)
- باور به اینکه دیگران می توانند ذهن او را بخوانند!
- رویداد های عادی را به شکل عجیبی ترجمه می کنند (مثلاً اینکه پیام هایی ویژه از طریق تلویزیون به او ارسال می شود)
- توهم خود بزرگ بینی (مانند باور به داشتن قدرت های ویژه یا توانایی های خارق العاده)
- شنیدن صداهایی که وجود ندارند (مثلاً شنیدن صدایی که دستوراتی به فرد می دهد)
- تغییر ناگهانی موضوع در حین صحبت
- ساختن واژه های جدید
- صحبت درباره ایده هایی که به نظر بی ربط و بی معنی می آیند
- دشواری در انجام کارهای روزمره مانند مراقبت شخصی و بهداشت
- مشکل در برنامه ریزی
- تجربه علائم کاتاتونی (مانند سفتی غیرعادی عضلات، انجام حرکات تکراری یا عدم واکنش کامل نسبت به محیط)
درمان سایکوز
مناسب ترین روش درمانی سایکوز به علت ایجاد این مشکل بستگی داشته و معمولاً شامل داروهای روان پریشی و روان درمانی می شود.
داروهای ضد روان پریشی
این داروها با مهار اثرات بیش فعالی دوپامین مغز، به کنترل احساسات، برنامه ریزی و حافظه بیمار کمک می کند. داروهای ضد روان پریشی به دو دسته اصلی تقسیم می شوند:
- آتیپیک (نسل دوم): علاوه بر مهار اثرات دوپامین، سطج سروتونین را نیز تحت تأثیر قرار داده و اغلب به عنوان نخستین گزینه درمانی اسکیزوفرنی تجویز می شوند.
- تیپیک (نسل اول): تنها فعالیت دوپامین را مهار می کنند.
- تأثیر و عوارض جانبی هر یک از این داروها در افراد مختلف، متفاوت بوده و تنها پزشک می تواند بر اساس وضعیت بیمار، بهترین دارو را در نظر بگیرد.
- برای دریافت بهترین نتیجه از مصرف هر دارویی باید شش هفته به آن زمان بدهید؛ البته کاهش علائم سایکوز در ساعات و یا روزهای اول قابل مشاهده است.
- مصرف طولانی مدت این داروها از بروز مجدد حملات سایکوز پیشگیری کرده و قطع ناگهانی و خودسرانه داروها ممکن است باعث بروز علائم جدی در فرد شود.
روان درمانی
روان درمانی فردی و گروهی، جایگاه مهمی در روند بهبودی افراد مبتلا به سایکوز دارد. این شیوه درمانی با هدف تقویت مهارت های کنترل، ارتقاء توانایی مدیریت سلامت روان و پرورش تحمل در برابر فشارهای روانی به کار گرفته می شود.
منبع: erywellhealth
