پارانویا یا توهم توطئه، نوعی طرز تفکر است که فرد بدون دلیل واضحی نسبت به دیگران دچار بی اعتمادی و سوء ظن می شود. در این بیماری اغلب اوقات، شما فکر می کنید که دیگران قصد آزار و اذیت شما را دارند و یا به دنبال آسیب رساندن به شما هستند. همچنین شما ممکن است در مورد تهدیداتی به افراد دیگر، فرهنگ یا جامعه ی خود دچار افکار پارانوئید باشید. پارانویا شدت های مختلفی دارد و می تواند از موقت گرفته تا طولانی مدت باشد.
این شرایط، شایع ترین علامت روان پریشی یا سایکوز می باشد و بیش از ۷۰ درصد افراد مبتلا به روان پریشی، دچار پارانویا نیز هستند تفاوت بین پارانویا و اسکیزوفرنی بیشتر در علائم این دو بیماری است. شما می توانید بدون ابتلا به روان پریشی، افکار پارانوئید خفیف نیز داشته باشید. در حقیقت، پارانویای خفیف، در عمو‌م افراد کاملاً رایج است. پارانویا می تواند نوعی توهم باشد که به معنای باور غیرقابل تغییر به موضوعی غلط است. تمام توهم ها در مورد احساس آزار دیدن یا تهدید شدن نیستند. برای مثال، شما ممکن است دچار توهم شوید که فرد دیگری که اغلب مهم یا معروف می باشد، عاشق شما شده است. این شرایط، پارانویا نیست.
انواع پارانویا
تفکرات پارانوئید معمولاً در ۴ زیر مجموعه قرار می گیرند:
بی اعتمادی:
شما بیش از حد به قصد و نیت دیگران مشکوک هستید و اعتماد به آنها را سخت می دانید، حتی با وجود اینکه هیچ شواهدی برای قضاوت در مورد این احساسات ندارید.
حساسیت بین فردی:
شما معمولاً زبان غیر کلامی دیگران را به طور منفی تفسیر می کنید و معانی غلطی را به گفته های دیگران نسبت می دهید.
هذیان انتساب یا به خود گرفتن: شما به اشتباه فکر می کنید که اتفاقات تصادفی یا غیرمرتبط، مستقیماً به شما مربوط هستند.
توهم آزار و اذیت:
شما معتقدید که فردی با شما رفتار نامناسبی دارد، جاسوسی می کند و یا قصد دارد به شما یا نزدیکانتان آسیب برساند و ممکن است مرتباً از او شکایت کنید. پزشکان این نوع پارانویا را توهم می دانند.
شدت پارانویا به چه عواملی بستگی دارد؟
به طور کلی شدت پارانویا به میزان موارد زیر بستگی دارد:
- چقدر به تفکرات پارانوئید معتقد هستید.
- چقدر به تفکرات پارانوئید فکر می کنید.
- چقدر تفکرات پارانوئید باعث ناراحتی شما می شوند.
- چقدر تفکرات پارانوئید زندگی روزمره ی شما را مختل کرده اند.
بسیاری از افراد تا حدودی در زندگی خود پارانویای خفیف یا وسواس فکری جنسی را تجربه می کنند. این نوع پارانویای غیر بالینی، موقت است و آزاردهنده یا ناراحت کننده نمی باشد. شما می توانید در مورد این نوع پارانویا، منطقی فکر کنید. ولی پارانویای شدید، نادر است. پزشکان، توهم آزار و اذیت را، پارانویای شدید در نظر می گیرند.
نشانه های پارانویا چه مواردی هستند؟
پارانویا می تواند شبیه به موارد زیر به نظر برسد:
- مشکل در اعتماد به دیگران
- وسواس بیش از حد در مورد وفاداری یا قابل اعتماد بودن خانواده و دوستان
- سوء ظن بیش از حد به قصد و نیت دیگران
- فکر کنید مردم پشت سر شما حرفهای منفی می زنند
- احساس کنید مورد سوءاستفاده قرار گرفته اید
- کینه به دل گرفتن مداوم
- فکر کنید که مردم حتی غریبه ها قصد آزار شما را دارند.
- مشکل در مقابله با هر نوع انتقادی
- نسبت دادن معناهای منفی به گفته های دیگران
- همیشه در حالت تدافعی یا واکنشگر بودن
- خصمانه، ستیزه جو و پرخاشگر بودن
- اعتقاد به نظریه های توطئه ی بی اساس
- جهان را محل تهدید دائمی فرض کردن
چه چیزی باعث پارانویا می شود؟
محققان علت دقیق پارانویا را نمی دانند. اما فکر می کنند که عوامل خاصی از جمله موارد زیر می توانند منجر به آن شوند:
- ترومای کودکی، به ویژه قلدری و قربانی شدن
- عوامل محیطی مانند وضعیت اجتماعی-اقتصادی پایین و انزوای اجتماعی
- استرس شدید یا مزمن
پارانویا، بخش رایجی از روان پریشی است که حالتی از قطع ارتباط با واقعیت می باشد. افراد مبتلا به روان پریشی ممکن است باورهای غلطی در مورد چیزهای واقعی داشته باشند و یا آن را تجربه کنند. روان پریشی یک بیماری نیست، اصطلاحی است که مجموعه ای از علائم را توصیف می کند. پارانویای متوسط تا شدید می تواند از علائم بیماری های روانی خاصی از جمله موارد زیر باشد:
اختلال شخصیتی پارانوئید:
یک مشکل روانی است که مشخصه ی آن سوء ظن و بی اعتمادی طولانی مدت به دیگران بدون دلیل کافی می باشد. شما اغلب فکر می کنید که دیگران قصد تحقیر، آسیب و یا تهدید شما را دارند.
اختلال توهم:
اختلال توهم، نوعی اختلال روان پریشی است و علامت اصلی آن وجود یک یا چند توهم می باشد. توهم، یک باور غیر قابل تغییر به چیزی غلط است. این باور، بخشی از فرهنگ یا خرده فرهنگ نیست و تقریباً همه ی افراد می دانند که این باور، غلط است.
اسکیزوفرنی:
اسکیزوفرنی، یک بیماری روانی است که به شدت روی طرز تفکر، احساس و رفتار شما تأثیر می گذارد. این بیماری اغلب شامل پارانویا نیز می شود.
آیا پارانویا، نوعی اسکیزوفرنی است؟
شما ممکن است اصطلاح اسکیزوفرنی پارانوئید را شنیده باشد که یک نام قدیمی برای زیر مجموعه ای از اسکیزوفرنی می باشد. متخصصان دیگر از این اصطلاح استفاده نمی کنند، در عوض، اسکیزوفرنی را به عنوان یک بیماری خاص می دانند که بخشی از طیف بیماری های مرتبط می باشد که شامل روان پریشی نیز می شوند. پارانویا، اغلب بخشی از اسکیزوفرنی است، اما شما می توانید بدون داشتن اسکیزوفرنی، افکار پارانوئید داشته باشید.
آیا پارانویا، نوعی اضطراب است؟
خیر، اضطراب و پارانویا متفاوت هستند. اضطراب باعث ترس، نگرانی و احساس غرق شدن مداوم در غم و مشکلات است. مشخصه ی این بیماری، نگرانی زیاد، مکرر و غیرواقع بینانه در مورد مسائل روزانه مانند مسئولیت های شغلی، سلامتی و یا وظایف روزمره است. اضطراب، احساس نگرانی کلی است، اما پارانویا، خاص تر است و شامل احساس بی اعتمادی و سوءظن نسبت به دیگران بدون مدارک کافی برای پشتیبانی از نگرانی های شما می باشد. تفاوت دیگر این است که این اضطراب می تواند یک مشکل روانی قابل تشخیص مانند اختلال اضطراب عمومی یا سایر اختلالات اضطراب باشد. پارانویا یک مشکل روانی خاص نیست، اما می تواند یکی از ویژگی های بیماری های روانی باشد.
پارانویا چگونه درمان می شود؟
اگر شما پارانویای خفیف تا متوسط بدون یک مشکل روانی زمینه ای داشته باشید، روان درمانی می تواند به شما کمک کند. با راهنمایی های یک متخصص سلامت روان مانند روانشناس، شما می توانید احساسات، افکار و رفتارهای ناسالم را شناسایی و تغییر دهید. اگر شما یک مشکل روانی زمینه ای دارید که موجب پارانویا شده، درمان ها بر اساس شرایط و شدت آن متفاوت هستند. این درمان معمولاً شامل ترکیبی از روان درمانی و داروهایی مانند داروهای ضداضطراب و ضد روان پریشی می شود. اگر شما پارانویای شدید و علائم شدیدی از روان پریشی مانند توهم دارید، ممکن است لازم باشد در بیمارستان بستری شوید تا زمانی که علائمتان تثبیت شوند.
عوارض یا خطرات احتمالی درمان نشدن پارانویا چه مواردی هستند؟
اگر پارانویا طولانی یا شدیدتر شود، می تواند موجب اضطراب قابل توجهی شود و منجر به مشکلاتی مانند موارد زیر شود:
- مشکل در حفظ روابط
- از دست دادن شغل
- انزوا
- اضطراب و افسردگی
به همین دلیل، اگر شما یا یکی از نزدیکانتان، پارانویای مداوم دارد، بهتر است درخواست کمک کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
اگر پارانویا افکار شما را تحت تأثیر قرار داده و یا تأثیر منفی روی زندگی شما دارد، حتماً باید به متخصص سلامت روان یا روانشناس مراجعه کنید. افراد مبتلا به پارانویای شدید ممکن است به علت احساس بی اعتمادی و سوء ظن، تمایلی به مراجعه به روانشناس نداشته باشند. اگر یکی از عزیزان شما پارانویا دارد، سعی کنید به آرامی او را تشویق کنید به روانشناس مراجعه کند و یا از پزشک خود بپرسید چگونه می توانید به آنها کمک کنید.
با اینکه داشتن پارانویای خفیف و کوتاه مدت، طبیعی است، اما اگر زندگی شما را مختل کرده و یا موجب ناراحتی شما شده، باید از یک مراقب سلامت روان کمک بگیرید. او می تواند در هدایت افکارتان به شما کمک کند و ببیند آیا پارانویا می تواند بخشی از یک بیماری روانی زمینه ای باشد.
