واژینیسموس که در اصطلاح پزشکی به آن «دیسپارئونیا» نیز گفته می شود، تنها یکی از دلایل احتمالی درد در هنگام رابطه جنسی است. طبق جدیدترین دسته بندی اختلالات روانپزشکی، واژینیسموس در زیرمجموعه اختلالات گسترده تری با عنوان GPPPD قرار می گیرد. بر اساس اعلام کالج متخصصان زنان و زایمان آمریکا، از هر ۴ زن، ۳ نفر در طول عمر خود دست کم برای مدتی درد در حین رابطه جنسی را تجربه می کنند.
اگرچه این وضعیت کمتر مورد پژوهش و بررسی قرار گرفته است، اما آمارها نشان می دهد تقریباً ۱ تا ۷ درصد از زنان در سراسر جهان به نوعی با آن روبرو هستند. با این حال، این برآورد ممکن است کمتر از میزان واقعی باشد، زیرا به علت وجود شرم و تابوهای اجتماعی حول مسائل جنسی زنان، سلامت جنسی و حتی صحبت در مورد اندام تناسلی زنانه، ممکن است بسیاری از زنان مشکلات مربوط به عملکرد جنسی خود را کمتر گزارش دهند. در ادامه با ما همراه باشید تا با واژینیسموس و بهترین درمان آن آشنا شوید.
انواع رایج واژینیسموس
دردهای ناحیه تناسلی یا لگن انواع مختلفی داشته و می توانند افراد را در سنین مختلف تحت تأثیر قرار دهند. متخصصان حوزه سلامت، واژینیسموس را به دو دسته کلی تقسیم بندی می کنند: واژینیسموس اولیه و واژینیسموس ثانویه.
واژینیسموس اولیه
در این نوع، فرد از ابتدای زندگی جنسی خود همواره دچار این مشکل بوده است. واژینیسموس زمانی اولیه در نظر گرفته می شود که بیمار هرگز تجربه دخول بدون درد را نداشته باشد. این وضعیت حتی می تواند مراجعه به پزشک زنان و انجام معاینه را دشوار کند. هنگام رابطه جنسی، شریک جنسی قادر به وارد کردن هرگونه وسیله یا عضو به داخل واژن نیست. فرد ممکن است درد، احساس سوزش یا اسپاسم های عضلانی را تجربه کند. این علائم معمولاً با متوقف شدن تلاش برای ورود آلت تناسلی مرد به واژن برطرف می شوند.
واژینیسموس ثانویه
در این نوع از واژینیسموس، فرد تجربه دخول بدون درد در گذشته را داشته، اما به تازگی دچار درد در هنگام دخول شده است. در واقع واژینیسموس، همیشه از ابتدا همراه فرد نبوده و ممکن است در هر دوره ای از زندگی ایجاد شود. معمولاً این وضعیت پس از وقوع یک رویداد خاص مانند عفونت، یائسگی، یک بیماری پزشکی، جراحی یا زایمان ظاهر می شود. حتی اگر پزشک به طور موفقیت آمیزی مشکل پزشکی زمینه ای را درمان کند، ممکن است درد همچنان ادامه یابد. زیرا بدن به پاسخ این چنینی عادت کرده است! ریشه های روانشناختی مانند آسیب جسمی یا روحی یا ترکیبی از دو عامل نیز می توانند در بروز این مشکل نقش داشته باشند. پس بهتر است با یک سکستراپیست صحبت کنید.
نکات مهم و کلیدی درباره واژینیسموس
- واژینیسموس اشکال مختلفی دارد و علائم آن از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
- شدت درد می تواند از حالت خفیف تا شدید متغیر بوده و حس های مختلفی ایجاد کند.
- عوامل احساسی، عوامل پزشکی یا ترکیبی از هر دو، می توانند در ایجاد واژینیسموس نقش داشته باشند.
- درمان این بیماری که ترکیبی از روش های جسمی و روانی است، معمولاً مؤثر واقع می شود.
علائم واژینیسموس
علائم واژینیسموس در هر فرد می تواند متفاوت باشد، اما معمولاً شامل موارد زیر است:
- درد هنگام رابطه جنسی (دیسپارئونیا) که اغلب با احساس گرفتگی و گاهی سوزش یا گزگز همراه است
- مشکل در وارد کردن هر وسیله یا عضوی به داخل واژن یا ناتوانی کامل در انجام این کار
- احساس درد در هنگام قرار دادن تامپون
- تجربه درد جنسی مزمن
- درد در طول معاینه زنان و زایمان
- بروز اسپاسم های عضلانی عمومی هنگام تلاش برای انجام رابطه جنسی
شدت درد از حالت خفیف تا شدید متغیر بوده و نوع احساس نیز ممکن است تنها به صورت ناراحتی خفیف یا احساس سوزش در ناحیه واژن بروز پیدا کند.
واژینیسموس چه حسی دارد؟
برخی از زنان، این احساس را شبیه به وجود یک «مانع» یا سد در مسیر واژن توصیف کرده که معمولاً با درد همراه است. این وضعیت می تواند از لحاظ روحی و عاطفی نیز فرد را تحت فشار قرار دهد و بر کیفیت زندگی جنسی و روابط او تأثیر بگذارد.
علل واژینیسموس
واژینیسموس می تواند در نتیجه عوامل فیزیکی، عوامل روانی یا ترکیبی از هر دو رخ دهد. گاهی اوقات، این وضعیت کاملاً قابل پیش بینی است! یعنی به دلیل ترس از وقوع آن، فرد دچار بروز یا تشدید علائم بیماری می شود.
عوامل محرک روانشناختی
برخی از عوامل روانی محتمل که می توانند باعث واژینیسموس شوند، عبارتند از:
- ترس از درد یا بارداری
- اضطراب درباره عملکرد جنسی یا احساس گناه
- مشکلات عاطفی یا رابطه، مانند داشتن پارتنر سمی یا احساس آسیب پذیر بودن در رابطه
- تجربه رویدادهای آسیب زا در زندگی، مانند تجاوز یا سابقه آزار و سوء استفاده
- تجربه های دوران کودکی، مانند مواجهه زودهنگام با تصاویر یا صحنه های جنسی در سنین پایین
این عوامل می توانند با ایجاد احساس ترس یا نگرانی شدید نسبت به رابطه جنسی، در بروز یا تشدید واژینیسموس نقش داشته باشند.
عوامل محرک فیزیکی
از جمله عوامل فیزیکی که می توانند در بروز یا تشدید واژینیسموس نقش داشته باشند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عفونت هایی مانند عفونت مجاری ادراری (UTI) یا عفونت قارچی واژن
- بیماری هایی نظیر سرطان یا بیماری لیشن اسکلروز
- زایمان
- یائسگی
- جراحی های لگن
- عدم معاشقه یا رابطه جنسی بدون آمادگی ذهنی و جسمی لازم
- خشکی واژن و کمبود ترشحات طبیعی
- عوارض جانبی برخی داروها
مشکلات عملکرد جنسی ممکن است در هر جنسیتی رخ دهد. بنابراین، سرزنش کردن یا احساس شرمندگی از این مسأله کاملاً نادرست است. خوشبختانه، اغلب مشکلات جنسی قابل درمان بوده و نیاز به نگرانی نیست.
عوامل خطر ابتلا به واژینیسموس
عوامل فیزیکی خطرزا برای ابتلا به اختلالات گسترده تر در مجموعه GPPPD عبارتند از:
- زایمان
- سلامت عمومی ضعیف
- سابقه وجود وضعیت مشابه در میان اعضای خانواده
- سابقه عفونت های مجاری ادراری یا عفونت های قارچی واژن
- ابتلا به سندرم های درد مزمن
- اندومتریوز
- مشکلات سلامت روان
- فشارهای روحی یا اضطراب
عوامل روانی و اجتماعی خطرزا می توانند شامل موارد زیر باشند:
- تجربه آسیب های ناشی از تجاوز جنسی یا سوء استفاده جنسی در دوران کودکی
- تجربه درد یا آسیب در حین معاینه های زنان و زایمان یا سایر روش های پزشکی مربوط به واژن
- آسیب های ناشی از عوامل اجتماعی یا اقتصادی مختلف
- نگرش منفی نسبت به روابط جنسی یا باور به افسانه ها و تصورات اشتباه در مورد مسائل جنسی
- تجربه سوء استفاده جنسی یا جسمی توسط شریک عاطفی یا اعضای خانواده
- وجود مشکلات دیگر در روابط عاطفی یا زناشویی
- مشکلات و دشواری های روحی
تشخیص واژینیسموس
برای تشخیص واژینیسموس، نیاز به سابقه پزشکی دقیق و معاینه لگنی می باشد. پیش از تمرکز بر درمان واژینیسموس، پزشک باید سایر علل زمینه ای احتمالی مثل عفونت ها را رد کند.بر اساس معیارهای DSM-5 جهت تشخیص اختلالات جنسی مانند GPPPD (که شامل واژینیسموس هم می شود)، فرد باید دست کم یکی از علائم زیر را برای مدت حداقل ۶ ماه داشته باشد:
- مشکلات واژینال در حین رابطه جنسی
- درد واژینال یا لگنی در هنگام رابطه جنسی همراه با دخول یا هنگام تلاش برای دخول
- سفتی یا انقباض غیرارادی عضلات کف لگن در هنگام دخول یا تلاش برای دخول
- احساس ترس یا اضطراب نسبت به تجربه درد در ناحیه فرج و واژن، ناشی از دخول
بیماری ها یا شرایطی که مشابه واژینیسموس هستند
برخی بیماری ها می توانند علائمی مشابه واژینیسموس ایجاد کنند. نمونه هایی از این شرایط عبارتند از:
- واژینیت آتروفیک: نازک شدن و خشکی دیواره واژن که معمولاً پس از یائسگی و کاهش هورمون استروژن رخ می دهد
- وولووستبولیت (التهاب دهلیز فرج): که باعث درد شدید، عمدتاً در ناحیه فرج، در هنگام رابطه جنسی یا ورود تامپون می شود
- عفونت های واژینال؛ مانند عفونت قارچی یا بیماری های مقاربتی
- لیشن اسکلروز یا سایر بیماری هایی که منجر به ایجاد زخم در واژن می شوند
- آسیب فیزیکی به ناحیه واژن
- گذراندن مدت زمان طولانی بدون تجربه رابطه جنسی که می تواند به طور موقت مشکلاتی در هنگام دخول ایجاد کند
درمان واژینیسموس
بسته به علت زمینه ای، برای درمان واژینیسموس ممکن است به همکاری چند متخصص نیاز باشد. به طور کلی، هدف از درمان واژینیسموس کاهش انقباضات غیرارادی عضلات کف لگن، از بین بردن ترس از درد و رفع سایر نگرانی ها و ترس های مرتبط با این اختلال است.